Geborrel van water, gezoem van de airconditioning, gepiep van metertjes, rode en blauwe verlichting. De omgebouwde zeecontainer waarin Ferdinand Bouwman (1969) zijn groentes teelt, heeft wel iets van een futuristisch laboratorium. De ruimte is super goed geïsoleerd. Het is hier brandschoon. Niets wordt aan het toeval overgelaten. Alles is onder controle; vanaf het moment dat het zaadje in de plug gaat tot de oogst van een krop sla uit de rekken. Welkom in de wereld van de hightech vertical farming!
Dit is ‘state of the art’ groenteteelt. De slaplanten groeien in vier rekken boven elkaar op water, zonder aarde. Twee watertanks in de containerfarm staan via vier buizen in verbinding met een pomp en een sensor. Die sensoren houden in de gaten of de waterkwaliteit optimaal is. Zij meten de temperatuur, de hoeveelheid voedingsstoffen en de zuurtegraad (pH).
Wijkt een meting wat af, dan grijpt het systeem direct in. Dat gebeurt continu. Een pompje gaat aan of juist uit, de temperatuur omhoog of omlaag. De luchtvochtigheid wordt bijgesteld of het CO2-niveau. Boer Ferdinand kan alles ook nog eens vanaf zijn telefoon controleren. Hij kan het aantal uren dat de lampen aan blijven in de containerfarm op afstand regelen, maar ook bijvoorbeeld wanneer en hoeveel water de planten krijgen.
Tekst: Eva Breukink
Fotografie: Studiorootz | Berber van Beek
Ferdinand Bouwman begint in 1993 als fysiotherapeut bij de Stichting voor Gehandicapten en Revalidatiezorg, de SGR-Groep, en specialiseert zich in de behandeling van mensen met een dwarslaesie, amputatie of Cerebro Vasculair Accident (cva). Een prachtbaan. Die voldoening, dat is met geen pen te beschrijven.
Bijna dertig jaar later is hij opgeklommen tot manager. Hij voelt dat het tijd is voor een nieuwe uitdaging. Hij weet ook meteen wat hij wil: naar buiten, groentes telen! In 2021 ruilt Ferdinand de zekerheid van een kantoorbaan in voor een nieuw avontuur. Dat doet hij niet zomaar, maar vanuit de overtuiging dat je op Curaçao voedsel kunt produceren van goede kwaliteit. Hij doet dit voor het eiland.
Nu of nooit
“In 1997 werd ik ziek, kanker. Sinds die tijd heb ik meer oog voor de natuur. Daarvoor was ik vooral bezig met ‘iets te zijn’. Je neemt alles maar voor lief en staat er nauwelijks bij stil waar het voedsel dat je in huis hebt vandaan komt. Ook nadat ik genezen was, bleef dat in mijn hoofd spelen. Ik was net de vijftig gepasseerd en dacht: als ik nog iets anders wil, moet het nu gebeuren.”
“Ik vond computers altijd al interessant. De technologie, de software, de netwerken. Die kennis heeft wel geholpen om deze vorm van telen onder de knie te krijgen. Ik ben nog steeds aan het leren. Ik probeer oplossingen te vinden. Je staat ermee op en gaat ermee naar bed. We hopen dat met onze producten in de toekomst veel minder import nodig is. We telen vooral sla en kruiden, omdat daarvan nog zo veel uit de VS en Nederland komt: 1000 ton in 2020! Sla groeit ook snel en er is continu vraag naar.”
“Mijn ouders zijn van Curaçao. Ik ben in Nederland opgegroeid, maar we kwamen hier vaak tijdens de vakanties. Een groot deel van Martha Koosje is van de familie. Begin jaren negentig mochten mijn broer en ik een terrein bebouwen. Daar wonen we nu ieder in ons eigen huis.”
“Dirk, mijn broer, is onze ‘Willie Wortel’. In zijn vrije tijd, want hij heeft een baan, bedenkt hij allerlei handige dingetjes, zoals een gootje waar we de rekken in kunnen zetten en schoonspuiten. Onze vader was de motor achter het project en hoofdinvesteerder van ons bedrijf HYBiZZ. Hij is december vorig jaar overleden en heeft helaas niet kunnen meemaken dat we echt begonnen. Mijn moeder is 85 en helpt met zaaien en oogsten.”
“De grond hier is niet geschikt voor landbouw. De toplaag bestaat uit klei met grote rotsblokken van kalksteen. Het terrein is ook te klein voor een rendabele productie. Daarom ben ik begonnen met een kleine Aquaponics-installatie, dus ook met groentes die groeien op water, zonder aarde.”
Ik dacht als ik iets anders wil, moet het nú gebeuren.
“Je gebruikt dan visjes in een bassin om het water met voedingsstoffen te verrijken. Al die schakeltjes, dat maakt het gecompliceerd. En het is in de openlucht, een bron van problemen. Het is te warm, te vochtig of juist te droog. Allerlei dieren zijn gek op een blaadje sla. Ik dacht: we moeten het controleren, dat kan alleen binnen. In deze containerfarm groeien de planten ook op water, maar zonder visjes.”
“Het systeem regelt de toediening van voedingstoffen. Het is hydroponics in een indoor setting. Dat heeft veel voordelen. Meer controle, maar je bespaart ook water én ruimte. In 100 kubieke meter planten we wat buiten op twee hectare groeit. Continue teelt zorgt ervoor dat wereldwijd gronden uitgeput raken. Wij telen zonder aarde en gebruiken geen pesticides.”
Binnen in de container zijn de omstandigheden ideaal, maar ook vergelijkbaar met die in de natuur. Dan weer donker en koeler, dan licht en warmer. Die afwisseling is essentieel. Planten zijn eigenlijk net mensen: ze komen ’s nachts tot rust, zodat ze overdag actief kunnen zijn.
Het zonlicht wordt in de containerfarm nagebootst met het rode en blauwe licht van ledlampen. Die panelen met lampjes schijnen op de teeltrekken en zorgen voor een magische, sprookjesachtige sfeer. Ferdinand speelt een beetje met het dag- en nachteffect. Hoe meer uren de lampen aan zijn, hoe sneller de gewassen groeien. Hij geeft ook wat extra blauw licht. Dat is gunstig voor de kleurvorming van rode slasoorten.
Rood en blauw licht hebben de planten nodig om gezond te blijven. Ze kunnen dan flink transpireren. Dat voorkomt dat stoffen zich ophopen in de cellen. Die activiteit maakt een plantje dorstig en hongerig. Daarom gaat er meer water met voedingsstoffen naar de drippers tijdens de lichturen.
Knapperige sla met een unieke smaak.
Zaaien en kiemen. De kiemplanten groeien op in een bak met 288 pluggen. Die zijn gemaakt van natuurproducten. In elke plug gaat een zaadje, stevig ingepakt in wat fijngesneden schil van een kokosnoot. De zaden zijn van de beste kwaliteit en komen uit het Westland en Noord-Holland, ook wel bekend als ‘Seed Valley’.
Onder het deksel is het lekker broeierig en vochtig. Helemaal perfect voor het ontkiemen van de zaden. Na een week gaat de plastic kap eraf. Elke acht uur stroomt water onder de kiembakken en zuigen de pluggen zich vol. Drie weken jong zijn de kiemplantjes groot genoeg; ze worden overgezet naar een van de vier teeltrekken.
Groeien en verzorgen. Water. Dat is waar het allemaal om draait in het systeem van high-tech vertical farming. Het is de bron van vocht en voedingsstoffen voor de gewassen in de rekken. De planten groeien in een v-vormige constructie van twee stukjes schuimrubber met vilt. Bovenaan elke verticale rij is een druppelaar bevestigd. De waterdruppels vallen op het vilt en bereiken zo, van plug naar plug, alle plantjes. Wat overblijft vloeit terug naar de tanks.
Dit is eigenlijk een soort spa voor verwende planten. De jonge aanwas groeit op in een ideale omgeving. Elke dag controleert boer Ferdinand met veel aandacht en zorg of de planten er goed bijstaan. Hij draagt handschoenen voor een optimale hygiëne en een speciale zonnebril tegen het felle licht in de containerfarm.
We importeren op Curaçao 1.000 ton sla per jaar.
Oogsten. Een vol rek levert een oogst van twee tot 2,5 kilo. De onderste rijen blijven leeg om te voorkomen dat wortels de waterafvoer belemmeren. Ferdinand pakt het raamwerk en zet het op zijn werktafel. Voorzichtig trekt hij de kroppen sla eruit. Nog even wat gele, slappe blaadjes verwijderen. Die zijn voor de kippen. Zo gaat niets van de oogst verloren. Alleen de beste kwaliteit is goed genoeg. Daarom zoekt Ferdinand naar een beter en duurzaam alternatief voor de plastic zakken waarin hij de bestelling levert. Ondanks de luchtgaatjes blijft het te vochtig in zo’n zak.
Een aangepaste container vol technische snufjes en software.
Onderhoud. Hightech vertical farming draait op moderne software. Veel gaat vanzelf. Dan moet alles wel in orde zijn. Het water gaat via de planten weer terug het systeem in. Op den duur gaat de kwaliteit achteruit. Daarom worden de tanks een keer per maand gereinigd en het water ververst. Ondertussen kan er van alles vastlopen of kapotgaan. Ferdinand werkt met een onderhoudsplan. Hij loopt het hele systeem na en als er iets stuk is, repareert hij dat.
Na elke oogst krijgen de rekken, goten en sponzen een flinke wasbeurt. Achtergebleven wortels wegspuiten, groene aanslag verwijderen.
De rubberen lijsten en viltjes worden gedesinfecteerd met een natuurlijk en biologisch afbreekbaar middel op basis van citroenzuur. Daarna weer monteren en dan is alles klaar voor de volgende lichting kiemplantjes.
Ferdinand Bouwman van HYBiZZ teelt groentes en kruiden met een bijzondere smaak. Naast botersla bijvoorbeeld ook: Bataviasla, Lolo Bionda en Rosa, Crystal Lettuce (lijkt op ijsbergsla met notensmaak), bloedzuring, boerenkool, Chinese kool, krulpeterselie, dille, basilicum, munt, microgreens. Lekker knapperig en super vers! De oogst gaat direct naar restaurants en hotels. Nog geen drie uur later ligt het op het bord van de gasten.
Ferdinand hoopt snel meer te produceren in een tweede, goedkopere container, een kas of een ruimte in een leegstaand gebouw. Dan moet wel eerst de elektriciteitsrekening omlaag. De containerfarm slurpt energie. Dat kan duurzamer en goedkoper met zonnepanelen.
Mijn vader was de motor achter het project.
