Ivan Gonçalves

Alfredo

Ivan

Lidia

Ora ku kunuku, kriamentu di bestia i toko ta komplementá otro perfektamente. Bonbiní den mundu di Ivan Gonçalves i su mayornan

Teksto: Eva Breukink; Photografia: Studiorootz | Berber van Beek

For di momentu ku solo sali te ora e baha Ivan Gonçalves (2001) ta na e kunuku ku su famia ta hür na Santa Cruz. Planta, kosechá i kuida e bestianan. E no ke hasi nada otro. E ta hasi tur esaki huntu ku su tata Alfredo. Aki ta kombiná modernismo ku respèt pa e métodonan di kultivo tradishonal. Su mama Lidia, ta manehá e tienda: Toko i Fruteria El Caribe.

Fo’i chikí Ivan ta yuda su tata den kunuku. Tambe tin e hèktar i mei tras di e toko i e kas ku nan ta biba aden. Aki tin palma di koko, mata di figu, anto e palunan di papaya. Ademas aki tin porko i habalí (porko salbahe) ta wul i gruña den lodo. Tin kouchi ku konènchi, karné, baka i un toro. Ivan ta loko ku e bestianan. E ta kuida nan manera ta su yunan.

“E bestianan aki tras di e toko, ta yuda nos tene e tereno limpi, anto nan ta kome e bon i mal yerba”, Lidia Gonçalves-Pereira ta konta “E bestianan ta mará na un kabuya, anto nos ta kambia nan lugá di para i kome kada tantu tempu. Pero asina tambe ta bai ku e bakanan i burikunan na e kunuku mes.” 

“Si tin fruta òf bèrdura dañá òf muchu hechu, nos ta piki nan pone den hèmber i duna e porko- i konènchinan kome. Nos no ta benta nada afó.”

Lidia Gonçalves-Pereira -

Plantage Santa Cruz

E pida tereno tras di e kas ta muchu chikitu. Ivan i su tata Alfredo ke algu mas grandi. For di 2020 e famia ta hür Plantage Santa Cruz, ku ta keda 5 minüt kore di nan toko. Esaki ta Ivan su domèin. Aki e ta den su elemento. E ta kore su trèker, plug e kunuku i plata su bèrduranan. Pero su tata tei semper, den fondo, komo su maestro i konsehero.

“Ta esaki mi tabata ke fo’i chikí. Ta mi pashon. Mi ta gusta. Maske mi no lo gana sèn hasiendo esaki, tòg mi lo hasié. E satisfakshon ku bo ta sinti na momentu di kosechá, ta impagabel. Tur mainta mi ta kuminsá traha ku plaser.”

Ivan Gonçalves -

Asina e ta bai bin hinter dia entre e kunuku i e toko. Yen di energia. Pero semper tin e momentu pa sosegá. E ora ei e ta tuma tempu pa wak su kunuku i e ta mira e serunan. Aki aya tin un baka òf buriku ta kome yerba. Un para ku ta bula pasa. Na un momentu asina e ta intensamente felis.

Aya na kosta sùit, na e tereno di 19 hèktar, Ivan ta traha pa su futuro. Aworó aki mester tin tantu kos ta krese ku un famia mester por biba bon di dje. E ke amplia e surtido di produkto. Ta p’esei e promé añanan akí e ta eksperimentá ku algun tipo di kultivo nobo, pero tambe diferente tipo di e mésun kultivo.

“Ta un proseso pa haña sa kiko sí i kiko nò ta funshoná. Nos tin un base di loke semper nos ta planta. Banda di esei nos ta buska otro opshon. Por ehèmpel: mi ta planta kuater diferente tipo di pampuna, anto mi ta wak kua ta krese mihó.”

Ivan Gonçalves -

Alterná kultivo

Ivan a siña e prinsipio di alterná kultivo di su tata. Riba e mésun pida kunuku tres diferente tipo di bèrdura ta alterná otro. Si awor tin pampuna, e ora ei aworó tin okra ta krese ei, anto despues lo tin batata. Kaminda promé tabatin milon, despues ta bin bonchi òf kònkòmber chikí.

“Nan mester ta realmente otro tipo di vegetashon. Kada mata ta saka mas di sierto tipo di nutriente ku otro for di tera. Na momentu ku nos alterná, nos ta evitá ku e tera ta agotá lihé.”

Ivan Gonçalves -

Nan a kuminsá tiki tiki ku sinku hèktar di e kunuku. Riba e tereno tin un dam ku salida. Ei ta muchu muhá pa mayoria di mata. Pero al final, Ivan ke planta bèrdura tur kaminda ku por. Traha di un manera komersial asina ta posibel ya komo e tin su mes plu i trèktòr, pues e no ta dependé di otro hende.

Tin dos bak’i awa ku ta haña awa for di pos. Esei ta mas ku sufisiente pa su propio dos terenonan, ánto pa otro kunukero den bisindario.

Di kunuku pa toko

Tantu e matanan komo e bestianan ta haña bon kuido i kariño. Un momentu bo ta mira Ivan ku su mama ta pará ku e palunan di papaya yòn, anto kaba bo ta mira tata Alfredo riba e tereno ta pará entre e guiambo- i promentònnan. Ora e ta piki koko, Ivan ta pone un kusinchi riba suela pa e kokonan no kai dal abou duru riba tera.

E bèrduranan i frutanan kosechá ta bai supermerkado i restorant, manera Hòfi Mango ku ta pegá ku e kunuku. Pero mayoria di e kosecha ta bai direktamente pa nan mes toko. Pampuna, yuka, berehèin, spinazi, promèntè pika, batata dushi, promentòn. Den toko tin baki yená ku e bèrdura fresku di e kunuku. E fruta ta krese riba e tereno tras di e toko. Koko, papaya i bakoba.

Anto manera sigun tradishon portugues: drèifi i figu. Mas ku binti palu di drèifi ta sòru pa un área ku dushi sombra. Masha bunita. Un biaha pa aña nan ta traha biña pa nan propio konsumo di loke nan kosechá. Kosecha di figu ta un tradishon portugues masha bieu. Ya pa miles di aña nan ta planta i kosechá figu na Portugal. Lidia ta bende e kosecha den e toko. 

“Wèl figu ta masha dushi mes! Mi por kome nan hinter dia. Ma mi no ta hasié, pasó mester sobra pa por bende!”

Lidia Gonçalves-Pereira -

Tur habitante di Santa Cruz, konosé Toko El Caribe. Na 1990 Lidia i su èks kasá ta tuma, den e temporada ei, tabata un fruteria, ofer di un otro pareha portugues. Awor nan ta bende realmente tur kos den e toko. Nan fruta i bèrdura, limonada, diferente produkto den bleki, te shampu, papel’i wc i blet.

Luna i e aplikashon

Ivan i su tata Alfredo ta snui e palunan di drèifi na mart, un siman despues di luna yen. Esaki ta un ehèmpel di e konosementu di kunukeronan di ántes. “Ora bo snui durante luna kresiente, muchu djus ta sali fo’i e rankanan,” Alfredo ta splika. E mes a siña esaki di su grandinan. “Esei ta sanger, e forsa di e palu. Durante luna menguante esei no ta sosodé. E mata hustamente ta tene su djus.”

Ivan sa esei tambe awor di eksperiensia, méskos ta konta pa tur mata. Méskos ku su tata e ta paga tinu riba luna, pa sa ta kua ta e momentu ideal pa snui, planta i kosechá. Pero e ta hasi uso ábil di inovashon tambe.

Mi ta hasi uso di un aplikashon ku ta konta mi un luna delantá, kon luna lo ta anto kiko bo por planta. Mi ta traha mi planiashon a base di esei.

Kaminda por mi ta hasi uso di e teknologianan nobo.”

Ivan Gonçalves -

‘Mi ké ta kunukero. T’esaki mi ke’

Méskos ku su tata Ivan ta hèndi. Nan ta realmente profeshonal. Ora algu daña, nan mes ta drech’é. Ivan ta un elèktrishèn diplomá, ma e por traha trabou di karpinté òf metslá mésun bon. Pero Ivan no ke hasi nada otro ku: ta kunukero. “Ta esaki mi ke. Ta esaki mi ta stima. E trabou duru den airu liber, anto tur e kosnan bunita ku e esei ta trese kuné. E fruta- i bèrduranan saludabel. Ora mi kore mi trèker riba tera, mi ta sinti mi orguyoso i felis.”

“Komo mucha semper bo ta tende ku hende ta papia di kunukero komo hende bobo. Tin masha tiki apresio pa kunukero. E hóben ku ta kere ku e lo ke bira kunukero, ta legumai lihé pa motibu di e preshon sosial. Ami a bai studia, mi a traha diferente trabou. Anto mi a bira kunukero, miéntras ku mi por a hasi otro kos. Esaki ta mi eskoho. Ta esei mi ke mustra.” Pues Ivan ta usa tur su tempu i energia na desaroyo di e tereno. E ke krese.

“Aworó Plantage Santa Cruz lo ta e kunuku di mas grandi di Kòrsou. Ta esei ta mi soño.”

Ivan Gonçalves -

E kampaña akí ta posibel danki na entre otro MEO (Ministerio di Desaroyo Ekonómiko).

sera konosi ku mas kunukero