Gilbertico Serberie

Teksto: Eva Breukink
Photografia: Studiorootz | Berber van Beek

Paraiso di fruta

Gilbertico ‘Tico’ Serberie (1990) stima fruta. Planta, snui i kuida. E ta gosa ora e ta mira kon fruta ta krese. Anto e ta gosa ku e ta piki nan na e momento ideal. Ta esei e ta stima. Su tereno ta yen yen di palu di fruta. Lamunchi, papaya, koko, bakoba… Mas ku tur tipo di palu, ta palu di sòrsaka tin.

Esaki ta Hòfi Sòrsaka. Kareda di palu band’i otro. Niun otro kaminda na Kòrsou bo ta haña esaki. Tico a snui e ramanan di mas abou pa e por kana pasa bou di e palunan. Aki den sombra no ta hasi kalor. Blachi ta shíriki bou di bo pia, para ta kanta i barbulètè ta bula di palu pa palu. Esaki ta su gran orguyo.

Na aña 2008 Tico a kuminsá ku un pida tereno chikí. Despues di 15 aña tin sigur tres, di e kuater hèktarnan disponibel, plantá. Tin palu di fruta anto tambe tin bèrdura manera batata dushi, kasave, warmus i spinazi. E konosementu básiko di kultivo di bèrdura i fruta el a siña di su famianan. Di su tata i di su tawela. E ta traha i siña. Kunukero Tico ta mashá yòn i e tin mashá eksperensia. En realidat e por hasi tur kos e mes.

Si ta p’e, Tico no ta bai niun kaminda. Semper i henter siman, pues shete dia pa siman, e ta na su tereno. Anto kasi semper e ta su so. El a kustumbrá. E ta gusta. Niun hende ku ta strob’é. Esta un libertat i trankilidat. Dushi!

Dushi i saludabel

“Ta importante ku nos mes ta produsí kuminda. E kalidat ta mihó ku esnan dje produktonan ku ta bini djafó. Hopi biaha bèrdura i fruta na Kòrsou ta haña mas solo i ménos áwaseru. Pues nan tin mas sabor i ta mas saludabel. Sòrsaka ta masha kurativo, lamungras i orégano tambe. M’a siña esaki di mi antepasadonan den nos famia.”

“Mi ke planta mas palu di fruta. Mespel, kashu, shimaruku. Ta esei e hendenan gusta. Tin mas ku sufisiente espasio, anto mi so por hasi e trabou. Únikamente ora mester chapi, mi sa pidi yudansa. E trabou di mas pisá ta pa tene e tereno limpi. Nos ta hasi esei ku diferente hèrmènt manera chapi, piki i skòp.”

 

Traha huntu

“Benta no ta mashá, pero sufisiente tòg. Nos mes ta kome saludabel semper. Importashon di fruta i bèrdura ta hasi kos difísil. Ami ta bende un kònkòmber pa 1 florin 75, anto e supermerkadonan ta paga 1 florin pa esun ku ta bin djafó.”

“Komo kunukero nos lo mester traha mas tantu huntu. E ora ei nos ta inventarisá serka nos klientenan grandi pa sa kua demanda tin, anto huntu nos ta disidí kuantu mester planta. Esei ta mihó pa nos isla i pa tur hende. Dje manera ei nos tambe tin un bos ora mester papia ku gobièrnu. Kisas dje manera ei nos ta logra haña un mihó prèis pa nos produktonan, materialnan i hèrmènt.”

Komo kunukero nos lo mester traha mas huntu.

Gilbertico Serberie -

Djùngel di vitamina

Fruta ta loke ta hasi Tico realmente kontentu. “Sòrsaka!”, e ta grita ora e mira un sòrsaka bunita i hechu. Semper tin fruta hechu na e palunan na Hòfi Sòrsaka. Tico ta é provedor di vitamina.

Sòrsaka na su kunuku ta krese den dos boske, un banda di otro. Un poko mas aleu ta parse ku bo ta den un djùngel meimei di palu di bakoba, banana i palma di koko. Tur ku tròshi grandi di fruta. Nan ta pará di manera stratégiko pa tapa bientu ku lo por supla dal e bèrduranan plantá. Anto tambe tin papaya, lamunchi i patia.

 

Entre tur e palunan di fruta tin abeha ta bula bai bin, ta buska nèktar. Den e búskeda ei nan ta pasa pólen di e flornan maskulino pa e flornan femenino. Esaki ta mashá importante pasobra sin polinisashon no tin fruta. Tico tin tres kashi di abeha. Ora e panalnan ta yen e ta yena bòter ku stropi di abeha. El a siña kon pa hasi esaki di un apikultor ku mashá eksperensia.

Hòfi Sòrsaka ta suministradó di vitamina.

Gilbertico Serberie -

Kultivo rotativo

Entre e palunan di fruta tin kultivo ku bèrdura. Tico ta kultivá práktikamente tur kos ku por topa den e departamentu di fruta i bèrdura na un supermerkado. Di batata dushi, kasave i warmus te kònkòmber, spinazi i pinda. Entretantu e sa ta kiko kliente ta kumpra, anto mayoria di bèrdura e por entregá despues di dos pa tres luna.

Nunka e no ta planta mésun kos dos biaha tras di otro den e mésun tera. Esei ta lèi. E ta alterná entre kultivo ku ta agotá e tera i esnan ku ta enrikes’é. Manera batata e ta alterná ku bonchi. E ta ara e tera kompletamente. Tur sobrá di mata, méskos ku sobrá di e kosecha, ta bai pa e bestianan di un kunukero amigu di dje.

Promé ta plug e tereno bashí anto kaba ta bolbe repartié den sekshon. E kultivonan ta krese haltu riba tera ku a keda hisá un poko den rèi. Banda di e rèinan di tera, tin kanal ku parse roi. E ora ei tur kos ta kla pa planta di nobo. Tin un lèi mas ku mester tene na dje: tur kos ku ta krese bou di tera, manera kasave i batata dushi, ta bai tera durante luna yen. Anto ta planta tur otro bèrdura ta ora luna ta mas chikí posibel. Hasiendo uso di e konosementu ei, kada dos siman e ta planta bèrdura nobo. Di e manera ei e proseso di produkshon por keda kana kontinuamente.

 

“Tin bèrdura ku bo por bolbe usa. Esta bo ta usa un parti di e bèrdura. Manera e tronko di kasave. Bo por bolbe hink’é den tera. Méskos ku un stèngel di spinazi.”

 

“Bo sa hasi esaki te ora e energia kaba. Te ora bo haña batata mashá chikí i blachi ménos bunita. Ta e ora ei e momentu a yega pa kuminsá di nobo.”

Baño pa mata

Den un kasita ku tela pa krea sombra, tin diferente generashon di bèrdura ta krese. Aki Tico a planta sentenáres di simia den baki spesial pa germiná. Ku tur su pasenshi i atenshon e ta primi nan unu unu den e pòchinan chikí.

Un biaha pa siman ta baña e matanan di Hòfi Sòrsaka. Tico ta pone habon natural i desinfektante den awa. Ku e meskla akí e ta spùit i laba e blachinan, strèn- i takinan. Esaki ta un manera efektivo kontra bakteria i plaga.

Totalmente orgániko! Konsientemente e ta skohe pa produkto biológiko pa tene su matanan den bon kondishon. Pestisida i otro produkto kímiko ta veneno. Tantu pa hende komo pa naturalesa. Tico ta preferá usa alternativanan ku no ta dañino manera kreolina, binager i estrakto dje blachinan di palu di nim.

Aki n’e kunuku ta parse hasimentu di deporte riba nivel mas haltu ku tin. P’esei un biaha pa siman ta tempu pa un empuhe di mèst. E mèst ta di shushi di kabritu ku galiña i ta bini di Ronde Klip. Tambe tin e piskánan tilapia ku ta den e renbak. Esakinan ta sòru pa e nutrientenan èkstra den awa. Tico a tende di esaki, anto el a disidí di purba i esaki tabata eksitoso. E kuminda pa e piskánan e ta kumpra na un tienda di animal.

500 liter di awa pa dia

Awa ta krusial. Tur dia e kunuku ta usa un kantidat di 500 liter di awa. Ta pòmp awa di tera manda dos renbak grandi. Esaki ta sufisiente pa muha tur e matanan kada dos dia. E awa ku ta sali di e pos, mes ta grátis, pero e kombustibel ku tin mester pa e pòmp funshoná, ta karísimo. Esaki ta kosta 2.500 florin pa luna.

Un sistema di kranchi, pipa i slan ta hiba e awa di e renbak bai e tereno. Esaki ta un trabou ku ta kosta hopi tempu. Ta habri e kranchi ku ta yena e roi banda di e rèi ku kultivo. Esaki ta yena despues di mas o ménos dies minüt. Kaba ta sera e kranchi atrobe. Ta kambia e slan pone na e próksimo roi.

Den pasado Tico a yega di purba ku un sistema di drep. Pero e awa di pos tin hopi kalki, anto esei ta sòru ku e slannan i burakunan di e drep ta verstòp. E no a ni ripará anto un parti di su kosecha a bai pèrdí pa e motibu akí. Awor e mes ta disidí ki ora ta habri i sera kranchi, anto e sa sigur ku su matanan ta haña sufisiente awa.

En realidat mi por hasi tur kos mi mes.

Gilbertico Serberie -

Spinazi

Ta kontribuí na bo kurason, wesu, múskulo i sistema inmune.

Koko

Sostene bo stamina i sistema inmune.

Sòrsaka

Fòrtifika e sistema inmune, redusí inflamashon, baha preshon di sanger.

Bakoba

Ta tene bo múskulonan sano i bo wesunan fuerte.

Wak, sinti, purba

Wak. Grandura i koló. E fruta, e blachi. Purba. Ta di e manera ei Tico ta disidí ki ora ta e momento perfekto pa e kosechá. Ni muchu tempran, ni muchu lat. E sa mésora. Un sòrsaka bèrdè kla bunita, ku pui pará leu f’oi otro. Un tròsh’i bakoba hechu. E sabor zut di un koko. E ta piki nan ku man usando un trapi òf ku un pikidó spesial pa fruta.

Sòrsaka ta ekstremadamente medisinal.

Gilbertico Serberie -

Un koko bieu ta e mama di un palma nobo. Despues di dos pa tres luna den un bak’i awa, un planchi nobo ta aparesé. E palma hóben akí ta bai òf den un hèmber ku tera òf den tera abou mésora. Loke krese den tera abou mes, ta tuma mas tempu pa krese. Batata dushi ta dura mas o ménos dos luna, kasave sigur tres promé ku e stèngel krese bira un palu di algun meter.

Espasio pa sprùit

Tico tin banana i bakoba. Palu di esakinan ta aparesé espontáneamente. Nan tin mester di espasio. Ta p’esei ta kap kita e palunan bieu apénas e kosecha pasa.

Saludabel den panchi

Un bakoba ta moli i zut. Un ko’i tene boka kontentu saludabel i dushi. Un banana ta mas duru anto ta mihó pa no kome esaki kurú. Esei tin di aber ku e kantidat di fékula ku tin aden. P’esei esaki ta ménos fásil pa digerí. Bo ta kome banana hasá òf herebé. Nan ta un bon reemplaso pa batata òf aros.

 

Blachi pa blachi

Anto e momentu ta yega. E blachinan fresku di e spinazi. Konsentrá Tico ta piki nan, un pa un, anto e ta pone nan den un makutu. E ta laga únikamente e tòp di e mata largu para. Asina e taki ta keda na bida. Kaba djis e ta primi e blachinan den e makutunan un tiki, anto e makutunan yen ta bai den e baki di su pikòp.

Tur siman Hòfi Sòrsaka ta pasa hasi entrega na dos te tres kliente fiho. Nan tin barku krusero komo kliente tambe. Ta posibel ku e fruta i bèrdura abordo di un krusero a keda kosechá riba e mésun dia! Djadumingu por haña Tico na e marshe na Barber i kada promé djasabra di luna e ta na Hòfi Kalebash. E ora ei e ta bende bakoba i koko, pero tambe otro fruta i bèrdura ku e por kosechá riba djasabra.

Amor pa naturalesa

Tico Serberie ta haña importante ku mucha ta siña kon ta kosechá fruta i bèrdura. “E desaroyo di un mata, e frutanan ku ta krese na un palu. Esei ta algu fantástiko. Bo ta siña tokante e esensia di bida.”

E ora ei e generashonnan di futuro lo tin mas respèt pa naturalesa anto pa ansiano. Esei ta realmente nesesario. Amor pa otro. “Si bo siña na mucha kon pa sòru pa mata i bestia, despues bo por kuida hende tambe.”

Mas respèt pa naturalesa, esei realmente ta nesesario.

Gilbertico Serberie -

Wak! Kiko nos di diesun kunukero, Gilbertico Serberie, tin di bisa!

SERA KONOSI KU MAS KUNUKERO