Joao & Fernando Texeira da Camara

Joao Texeira da Camara

Fernando Texeira da Camara

Teksto: Eva Breukink
Fotografia: Studiorootz | Berber van Beek

Mi hòbi ta mi trabou.

Joao Texeira da Camara -

Sinku dia pa siman bo ta haña Joao Texeira da Camara (1949) na su kunuku. E ta yega aya den kareda di seis pa shet’or di mainta. Anto for di och’or, sintá den su pikòp, e ta wak kon e trahadónan ta bezeg riba tereno. Kon nan ta chapi beu fo’i entre e kultivo. Kon nan ta kosechá e bèrduranan. E tera akí ta fértil, anto tin mas kunukero tin tereno na e parti akí di Bándariba. Niun hende ta stroba Texeira da Camara. E ta sintá den su pikòp, ta skucha su radio, ta gosa dje bientu fresku ku ta supla, ta gosa dje trankilidat. Un tiki mas aleu tin un mashin ta koba, pero aki ta para so bo ta tende ta pip suavemente.     

Kunukero Texeira da Camara ta gusta ta riba su mes. E gusta kietut. Anto ora e papia bo ta tende su aksènt portugues. E tin ocho yu, pero e ta biba su so na Montaña. E no ta gusta ni fiesta, ni bishita di famia. P’e nada di eseinan ta nesesario. Lo ta posibel si e lo ke, ya komo e tin hopi famia di origen portugues na Kòrsou. Mayoria di su tia ku tionan a fayesé, pero awor e tin primu ku primanan i nan yunan tambe ta biba aki. 

Joao tin 16 aña na momentu ku na aña 1965 e yega Kòrsou for di Madeira. Su mayornan a bin biba Kòrsou un aña promé kuné. Su tata ta traha na un hotel. Joao no ta interesá den e área ei, e ke bira karnisero. Al final e ta skohe pa bira kunukero tòg. El a sera konosí ku e bida di kunukero komo mucha. Na Madeira kasi tur su famia ta traha den kunuku. Na edat di 25 aña Joao Texeira da Camara ta hür su promé tereno serka gobièrnu di Kòrsou. E ta kuminsá ku e konosementu ku e tin despues di a studia dos aña na un skol di agrikultura ku el a bai na su isla natal. Esei ta su base. 

Kunukero pa kasi 50 aña

“Mi stima e trabou akí. Ya komo mucha na Madeira mi tabata gusta ta den kunuku. Ta mi hòbi. Mi hòbi ta mi trabou, asina ta. E promé añanan na Kòrsou tabata un poko difísil. Na Madeira mi tabatin mi amigunan, mi propio bario. Mi no tabata konosé niun hende akinan. Ku tempu esei a bai mihó. Ta inkreibel ku mi tin kasi 50 aña ta traha komo kunukero na Kòrsou. No, nunka mas mi a bai Madeira bèk. Nunka mas. Mi tin pasport hulandes. Den mi kurason? Si, den mi kurason mi ta portugues.”

Den mi kurason mi ta portugues

Joao Texeira da Camara -

“Na añanan 70 bo tabata haña un tereno fásil serka gobièrnu. E departamentu di Landbouw Veeteelt en Visserij, pues LVV, tabata bende simia. Nan tabatin un gran surtido na bon preis. Tambe tabatin empleado di LVV ku tabata kore rònt Kòrsou pa inventarisá kiko tabata kultivá. Ku e informashon ei tabata regulá importashon. No tin niun di e kosnan ei mas. Manteniendo e gastunan abou nos ta logra lora tòg. Un ehèmpel…mi no tin mashin propio. LVV ta bin plug, anto si tin mester mi ta hür un trèktòr aya.”

En realidat nos ta traha méskos ku tempu ku m’a kuminsá. No ta sobra masha di loke bo ta gana. Djis sufisiente pa biba. Si komo kunukero nos lo tabatin mas entrada, nos lo por produsí mas. E ora ei bo por invertí den por ehèmpel un sistema di drep òf kas di kultivo. Mi ta spera ku un di mi yunan lo tuma ofer ora ami no por mas. Un di mi yunan tin interes. Ratu ratu e ta yuda mi. Sobrá no ta interesá den e bida di kunukero. Nan a skohe un otro futuro. Ami nunka lo hasi esei. Mi ta satisfecho ku e 50 añanan ku a pasa. Si mi lo mester skohe atrobe, mi lo bolbe bira kunukero.

No por evitá ladronisia

Joao Texeira da Camara -

Simia i kombustibel

Tur kos ta kuminsá ku simia. Ta masha importante pa eseinan ta bon. Pa aña Texeira da Camara ta gasta entre 3 mil pa 4 mil florin na simia. E ta kumpra esakinnan serka AKV (Agrarische Koöperatieve Vereniging) na Seru Loraweg. Banda di esei e ta gasta hopi sèn na kombustibel pa e djènereiter. Ta usa esaki pa pòmp e awa di pos ku mester bai e kunuku. Kombustibel ta bira mas i mas karu. Ántes un barí di gasolin – di mas o ménos 200 liter – tabata kosta 200 florin. Awor Texeira da Camara ta paga 400 florin pa e mésun kantidat. Pues dòbel. Pa tene e pòmpnan trahando, ta gasta sigur un barí tur siman.

Sin awa di pos, no tin sufisiente awa. Ta masha otro ku na Madeira kaminda tur dia awa ta kai. Un kunukero na Kòrsou mester paga masha tinu durante e lunanan di sekia. Por sembra únikamente na momentu ku tin sufisiente awa. Riba Texeira da Camara su tereno tin dos pos. E awa supteráneo ta wòrdu di pòmp pa medio di pipa te na e tera plantá. Kua parti ta haña kuantu awa ta algu ku ta regla manualmente. Ta kita i pone slan otro kaminda i ta habri òf sera kranchi.

Alterná kultivo

Gobièrnu a duna Texeira da Camara e tereno akí 5 aña pasá. Ta trata di mas o ménos 6 hèktar di hürgrond. Riba e tereno tin un gran kandidat di fruta i bèrdura, manera: promèntè, kònkòmber, oker, siboyo largu, batata dushi, patia, papaya i bakoba. Di tur un tiki. Asinaki e por kumpli ku pedido di esnan ku ta kumpra serka dje fásilmente. E kultivo ta alterná otro. Despues di un kosecha, ta plug e tera i prepar’é pa sembra un otro fruta òf bèrdura. Di e manera ei e tera por sosegá i keda fuerte.    

No por evitá ladronisia. Ta un tereno habrí anto tin ladron ta pasa mardugá. Pone kachó riba tereno pa kuida e kultivo no ta un opshon, ladronnan simplemente lo mata nan. Normalmente ladron ta skohe e produktonan di mas grandi. Aworaki nan ta hòrta patia òf papaya. Pero den pasado Texeira da Camara a pèrdè 30 kabritu, 30 porko i 28 baka riba un anochi. Esei tabata un sla enorme. Despues di e biaha ei, nunka mas e tabatin asina hopi bestia. 

Kada aña otro vegetashon

Joao Texeira da Camara -

Bishitá supermerkado

Tres biaha pa siman, riba djaluna, djárason i djabièrnè Texeira da Camara ta kore pasa serka e supermerkadonan. Nunka e no sa si e supermerkadonan lo kumpra, anto kuantu nan lo kumpra. Texeira da Camara ta kuminsá kore pasa e supermerkadonan sin traha sita delantá. Nan no sa kiko e ta bin kuné anto kua preis e ta bai pidi. E tin hopi aña ta hasié asinaki anto esaki ta funshoná mihó p’e. Pues e kunukero portugues ta pasa ku e kultivo di e dia anterior, anto e supermerkado ta kumpra loke e tin pa bende. Loke sobra ta bai pa e porkonan i kabritunan ku e tin na su tereno. Nada no ta bai pèrdí. Loke e bende ta sufisiente pa e por paga e gastunan di tur luna i pa e biba un ‘bida normal’.  

E YU HÒMBER

Fernando Texeira de Camara

Méskos ku su tata, Fernando Texeira da Camara (1973) na 2019 ainda ta kosechá fruta i bèrdura na un tereno di mas o ménos sinku hèktar. Anto méskos ku Fernando su tata bo por haña Joao tur dia na e kunuku. No únikamente den siman, pero den wikènt tambe. Den kareda di mitar di shete e ta kuminsá duna e matanan awa. Ora ku solo ta mas kayente entre 1 or i 4 or di atardi, e ta bai kas pa kome i sosegá. Kaba e ta bai su kunuku bèk. E krionan ta haña awa pa medio di e sistema di drep pa 20 minüt mas. Banda di tur loke e mes mester hasi, Fernando ta yuda ku sembra, chapi i kosechá. Banda di 6 or di atardi e ta stòp ku traha. Esei ta e rutina diario. Únikamente riba djadumingu e ta stòp di traha 11 or. Sobrá di djadumingu e ke ta na kas pa su famia. Ya kaba Fernando tin bista riba su susesor pa ora e trabou den kunuku bira muchu pisá p’e; su ñetu di un aña i mei.    

Libertat i satisfakshon

“M’a lanta kuné i mi stim’é. Ta p’esei mi ta planta fruta ku bèrdura. E ambiente na kunuku, e libertat ku bo tin, esei mi ta gosa realmente. Bo ta kuminsá tempran anto bo mes ta hinka bo dia den otro manera abo ke. Anto ora tin un bon kosecha mi ta sinti mi kompletamente felis! Ta dushi ora bo por mantené bo famia di e manera akí.” 

“Ta importante pa planta fruta i bèrdura na Kòrsou mes. No ta nesesario pa importá esakinan djafó. Sigun mi tin sufisiente kunukero na Kòrsou pa por abastesé e supermerkadonan lokal. Hopi di e produktonan ku ta wòrdu kumprá afó, ta kos ku nos por kosechá aki. Manera promèntè i kònkòmber. Mi ta spera ku den futuro nos lo produsí tur kos nos mes.” 

“Un tereno propio. Esei ta masha importante pa un kunukero ku ke krese. Di e manera ei e no mester paga hür i e por usa e entrada pa invertí. Por ehèmpel pa kumpra un plug. Aworaki mi mes ta hür esaki serka gobièrnu. Ku un plug di mi mes, mi tin kontròl kompleto riba e produkshon. Asina e kosecha ta aden, mi por plug e tera i sembr’é di nobo. E proseso di planta i kosechá lo bai mas lihé.”  

Hortikultura tradishonal

Fernando ta mira su mes komo un ‘kunukero tradishonal’. E tin su mes hèrmèntnan pero e no tin mashin. E kultivo ta krese den solo kayente riba tera. Sekura i bientu ku ta supla duru por agotá e matanan, anto esaki tin konsekuensha negativo pa e kosecha. E lema ta: mantené e tera plantá i e matanan bon muhá. Esei ta yuda kontra plaga tambe. Fernando ta paga bon tinu riba pispis. Nan ta dal pega bou di e blachinan yòn i ta chupa tur e djus di e matanan. Di e manera ei nan ta sòru pa e matanan bira débil i no krese. P’e motibu ei e ta trata e matanan chikí di fruta i bèrdura ku insektisida asina nan hasi dos siman. Dor di spùit nan un biaha so, e ta evitá ku e kosecha ta bai pèrdí.

Mi ta gosa di e libertat

Fernando Texeira de Camara -

Poder pa tera

E sirkunstansianan ekstremo ta pidi hopi di e tera i e matanan. Nan por usa poko nutriente èkstra. Esei ta sosodé dor di fertilisá e tera regularmente. Parti patras di su tereno e tin un seru di fertilisante ta seka den solo. Esaki ta importante ya komo si e fertilisante ta muhá, e ta kontené un konsentrashon muchu haltu di amoniak. E ora ei e sélulanan di e blachinan ta wòrdu maltratá i esaki ta para kresementu di e mata. E blachinan ta seka i kima. Mas húmedo e fertilisante ta, mas largu e mester para p’e seka. Pupu di galiña por ehèmpel ta mas húmedo ku esun di baka. Uña bes e shushi a seka sufisientemente Fernando ta meskla e shushi ku e tera plantá. Ku tempu einan ta sosodé loke ta pasa den un seru di kòmpòst: e mikroorganismonan ta digerí e material orgániko i den esei e nutrientenan importante ta keda liber i ta enrikesé e tera. E struktura di e tera ta drecha anto p’esei e ta keda tene awa mas tantu. 

Chapi yerba malu, duna awa, fertilisá, planta i kosechá. Tur esei ta sosodé na man. Ta klaro ku ta hasi uso di un chapi sí. Un hòmber haitiano ta yuda Fernando tres dia pa siman teniendo e tereno limpi i liber di yerba malu. Den wikènt un amigu di dje i su mes ruman ta bin yud’é. Fernando mes ta sòru pa tur mata haña sufisiente awa. Riba djaluna i djaweps nan tur huntu ta kosechá. Riba e dianan ei Fernando ta pasa hasi su entreganan na dos supermerkado i diferente minimarket.

Sekura i bientu? Mantené tera bon muhá!

Fernando Texeira de Camara -

Watch! What our fourth farmers, Joao and Fernando Texeira da Camara, have to say!

Get to know more farmers

Coming soon